آرتروز ( استئوآرتریت) یک بیماری دژنراتیو مزمن بسیار شایع است که میتواند عوارض ثانویه جدی بر سلامت افراد وارد کند و باعث اختلال عملکرد و محدودیت فعالیت در سالمندان شود و نهایتاً هزینه‌های قابل توجهی بر سیستم بهداشت و درمان جامعه تحمیل کند.
آرتروز چیست و تحت تاثیرچه ایجاد میشود ؟
آرتروز(استئوارتریت) شایعترین بیماری مفصلی در انسان است که در آن تحلیل غضروف مفصلی و درگیری استخوان زیر غضروفی باعث التهاب بافت‌های اطراف مفصل و نهایتا تخریب ساختار آن میشود. این بیماری میتواند بدون علت خاصی ایجاد شود و یا ممکن است ثانویه به علل دیگری ایجاد شود . از جمله علل زمینه ساز آرتروز می‌توان به صدمات و آسیب‌های شغلی و ورزشی،عوامل مکانیکی و ساختاری بدن (مانند انحرافات و بد شکلی سیستم اسکلتی نظیر زانوی پرانتزی و ضربدری)، بیماریهای سیستم غدد و متابولیسم، اختلالات ژنتیکی و مادرزادی اشاره کرد . بزرگترین عامل خطر برای بیماری آرتروز افزایش سن است. از عوامل خطر مهم دیگر می‌توان به ضربه‌های شدید و مکرر ناشی ازآسیبهای شغلی و چاقی اشاره کرد. نکته قابل توجه درمورد چاقی این است که این معضل که از عوامل قابل کنترل مسبب آرتروز است، علاوه بر تاثیر برروی مفاصلی که وزن بدن را تحمل می‌کنند(از قبیل زانو) در ایجاد آرتروز مفاصل دیگر از جمله مفاصل بین انگشتان دست نیز نقش دارند.
کدام یک از نواحی بدن بیشتر مستعد آرتروز است؟ و آرتروز چه قدر با افزایش سن ارتباط دارد ؟
آرتروزممکن است هر یک از مفاصل را درگیر سازد ولی شایعترین مفاصل درگیر عبارتند از مفاصل دست، پا، زانو، ران و ستون فقرات .
در سنین زیر 50 سال توزیع آرتروز زانو در بین مردان و زنان مشابه یکدیگر است. با افزایش سن این میزان افزایش پیدا میکند به طوری که میزان شیوع آن از 30درصد در زنان 45 تا 65 سال به65درصد در زنان بالای 65 سال می‌رسد. در سنین بالاتر آتروز مفصل ران در مردان و آرتروز مفاصل بین انگشتی و قاعده شست در زنان شایع‌ترمی‌شود.
علایم و نشانه‌های آرتروز کدامند؟
درد، خشکی و محدودیت دامنه حرکتی مفاصل و گاه تورم مفصلی از مهمترین تظاهرات آرتروز به شمار می‌روند. این شکایات معمولا با تحرک و فعالیت تشدید پیدا می‌کنند و با استراحت نسبی بهبود پیدا می‌کنند. ممکن است مبتلایان به آرتروز از احساس سایش و صدای تق‌تق مفصل شکایت داشته باشند . در موارد شدید، بیماری آرتروز میتواند منجر به دردهای مزمن و حتی اختلال در وضعیت خواب و روح و روان بیمار شود و عملکرد فردی و اجتماعی وی را تحت‌الشعاع قرار دهد.
نوع تغذیه چگونه در شکل‌گیری آن نقش دارد؟
در حال حاضر در شکل گیری این بیماری رژیم غذایی خاصی مطرح نشده است. اگرچه همانطور که گفته شد چاقی یکی از علل ایجاد و تشدید این بیماری است، پس رژیم‌های غذایی که منجر به اضافه وزن در بیماران میشود میتواند باعث تشدید و یا ایجاد این بیماری شود. نکته قابل ذکر در مورد تفکری است که در میان مردم رایج است و آن مصرف کله پاچه و پای مرغ برای ایجاد غضروف و بهبود آرتروز مفاصل است در این خصوص باید گفت که تاکنون هیچ مدرک و شواهد علمی قابل توجهی به نفع این نظر منتشر نشده است. در مورد مصرف ویتامینها و نقش آنها در درمان آرتروز مطالعات قطعی وجود ندارد اما در افرادی که رژیم غذایی آنها سرشار از ویتامین‌های C (ویتامین ث) و D (ویتامین د) است شدت آرتروز کمتر گزارش شده است. ضمنا اینکه آیا این تاثیر با داروهای مکمل حاوی ویتامینها نیز ایجاد میشود نامشخص است. اخیرا دارویی به نام پروتلوس که حاوی املاح استرنسیوم است به بازار آمده که در بررسی‌های اولیه به نظر می‌رسد بتواند از سرعت پیشرفت آرتروز بکاهد.
تشخیص آرتروز بر چه اساسی است؟
تشخیص آرتروز بر اساس شرح حال و معاینات بالینی و بهره‌گیری از روش‌های تصویر‌برداری از جمله گرافی(عکس ساده) است.
به بحث درمان و ورزشهای کمک‌کننده به روند درمان و نقش درمانهای طب فیزیکی در درمان آن اشاره کنید؟
انجام ورزشهای آبی و آیروبیک (هوازی) هر دو در بهبود آرتروز سودمندند. ورزشهای گوناگون هم از میزان درد می‌کاهند و هم سبب بهبود حرکت و عملکرد مفاصل آرتروزی می‌شوند. نکته مهم این است که ورزش درمانی برای هر فرد متناسب با شرایط سنی و جسمی، بیماریهای همراه(زمینه‌ای)، شدت آرتروز و یافته‌های معاینات بالینی وی تجویز میشود. درست مثل هر نسخه دارویی که در آن شکل دارو، دوز، زمان استفاده و ملاحظات و احتیاط‌های حین مصرف دارو مشخص است، تجویز ورزش در بیماران نیز باید توسط پزشک انجام شود و در هرنسخه ورزشی نوع ورزش، شدت، طول مدت هر جلسه و تعداد جلسات در روز و هفته و احتیاط‌های حین ورزش مشخص باشد. آرتروز زانو سبب میشود به دلیل کم تحرکی ناشی از درد، قدرت عضلات پیرامون زانو کاهش یابد. از سوی دیگر کاهش قدرت عضلات سبب ایجاد و افزایش شدت آرتروز میشود. در بسیاری از بیماران عدم تناسب بین قدرت و انعطاف‌پذیری عضلات سبب تشدید آرتروز میشود. بنابراین علاوه بر ورزشهای تقویتی عضلات بویژه عضله چهار سر و نزدیک کننده‌های ران، تمرینات کششی برای افزایش انعطاف پذیری عضلات پشت و کنار ران و حتی تمرینات تعادلی میتواند مفید واقع شود. پیاده‌روی یکی از مناسب ترین ورزش‌ها در مبتلایان به آرتروز زانو است اما باید از حرکت روی سطوح شیبدار به ویژه سر پائینی پرهیز شود. همچنین دوچرخه ثابت با ارتفاع بلند صندلی به دلیل این که بخشی از وزن بیمار توسط صندلی دوچرخه تحمل میشود و از فشار بر زانوها می‌کاهد به ویژه در افراد چاق مناسب‌تر است. در مورد استفاده از وسایل ورزشی ثابت و تجهیزاتی که قابلیت تنظیم براساس شرایط فیزیکی بیماران را ندارند(از جمله وسایل نصب شده در پارک‌ها ) باید توجه داشت که این لوازم در برخی افراد به خصوص بیماران سالمند ممکن است آسیب رسان باشند چرا که بیماریهای زمینه ای سالمندان در انتخاب نوع ورزش و تنظیمات تجهیزات ورزشی باید مد نظر قرار گیرد.
اخیرا کاربرد ورزشی به نام تای چی در سالمندان و به ویژه مبتلایان به آرتروز و استئوپروز(پوکی استخوان) مورد توجه پزشکان و بیماران واقع شده است. این ورزش یکی از ورزشهای سنتی چینی است که به مرور زمان مورد اصلاح و تغییرات جدی قرار گرفته است. اساس این ورزش شامل حرکات ریتمیک وآهسته هستندکه باعث افزایش ریلکسیشن(آرام‌سازی)، بهبود قدرت و تعادل، انعطاف‌پذیری و اعتماد به نفس میشود. تحقیقات اولیه نشان داده است که این ورزش در بهبود علائم بیماران بالای 65 سال مبتلا به آرتروز زانو موثر است.
راجع به کاربرد‌های کفش و کفی طبی و وسایل کمکی حرکت در مبتلایان به آرتروز توضیح دهید؟
بر اساس شرایط بیماران مبتلا به آرتروز زانو و نیز شست دست گاهی تجویز وسایل کمکی حرکت، کفش و کفی طبی لازم است . در مورد آرتروز زانوها، کفش و کفی مناسب باید بر اساس معاینه و تجویز پزشک تهیه شود و برای انتخاب صحیح آن باید علاوه بر وضعیت زانوها مواردی چون معاینات مچ پا و نحوه قرارگیری کشکک مورد ارزیابی قرار گیرد. استفاده از کفی‌ها با لبه داخلی در افرادی که دچار زانوی ضربدری (والگوس) هستند و استفاده از کفی‌های با لبه خارجی به همراه بانداژ مفصل ساب تالار در افرادی که دچار زانوی پرانتزی (واروس) هستند و همچنین بانداژهای خاصی که کشکک را به سمت داخل زانو می‌آورد، توصیه میشود. وسائل کمکی حرکت مانند عصا و چوبدستی میتواند تا 25 درصد از وزن بر روی پای مقابل را کاهش دهد و سبب کاهش درد و بهبود عملکرد شود از این رو استفاده از عصا در سمت مقابل در برخی بیماران آرتروزی توصیه میشود. اما استفاده از زانوبند طبی در مراحل اولیه آرتروز توصیه نمی‌شود.ارتفاع عصا و نحوه صحیح استفاده از آن بسیار مهم است. طول مناسب برای عصا فاصله ازکف زمین تا تروکانتر بزرگ استخوان ران (تقریبا محل درز جیب شلوار ) است و آرنج بیمار حین استفاده از عصا باید حدود 20 درجه خم باشد.
درمان جراحی در چه زمان توصیه میشود؟
جراحی معمولا در مواردی که آرتروز شدید باعث اختلال در فعالیت بیمار شده باشد ومعضلات بیمار به درمانهای غیر جراحی پاسخ نداده باشند در نظر گرفته میشود.یکی از مواردی که در جراحی‌های نواحی آرتروزی مهم است، در نظر گرفتن یک دوره مناسب توانبخشی قبل وپس از اعمال جراحی است که شامل آموزش بیماران، تمرین درمانی و به کارگیری روش‌های مختلف فیزیوتراپی است. روش‌های مختلف جراحی ممکن است به صورت آرتروسکوپی و یا جراحی باز انجام شود.در روش آرتروسکوپی معمولا از طریق سوراخهای ریزی جراحی انجام میشود.جراحی‌های ارتوپدی بر حسب شرایط بیمار ونظر پزشک از یک شستشو و تمیز کردن فضای مفصلی تا تعویض کامل مفصل متفاوت اند.
آیا درمان قطعی آرتروز ممکن است یا بیشتر درمان‌ها نقش کاهش درد و جلوگیری از پیشرفت بیماری را دارند؟
هدف کلی از درمانهای متنوع فیزیکی و دارویی در مبتلایان به آرتروز کند کردن روند تخریبی و دژنراسیون در مفاصل، کاهش درد، حفظ یا بهبود حرکت مفصلی و عملکرد آن و نهایتاً ارتقائ کیفیت زندگی بیمار است.
در مورد ترتیب استفاده از درمانهای غیرجراحی و جایگاه آنها در درمان آرتروز زانو هنوز اتفاق نظر کلی وجود ندارد، اما در این میان اثرات کاهش وزن در افراد چاق، انجام ورزشهای هوازی (آیروبیک)، ورزشهای آبی و تمرینات مقاومتی و تقویتی کاملاً ثابت شده و به افراد مبتلا به آرتروز توصیه میشود.
در مورد درمانهای آرتروز زانو و اثر بخشی آنها توضیحاتی بفرمایید؟
به طور کلی درمان‌ها شامل استفاده از داروها (موضعی، خوراکی و داخل مفصلی)، استفاده از مکمل‌ها، درمانهای فیزیکی و جراحی است .اثر بخشی برخی از این درمان‌ها تایید شده است. داروهایی که برای درمان درد آرتروز زانو در مراحل اولیه مورد استفاده قرار میگیرند عبارتند از استامینوفن، داروهای ضد التهابی غیر‌کورتونی (خوراکی و یا موضعی) مانند دیکلوفناک، ناپروکسن و سلکسیب . گاهی از داروهای مخدر خفیف مانند ترامادول برای کاهش موقت درد و بهبود عملکرد استفاده میشود. در افراد مسن، بیماران مزمن قلبی، عروقی و کلیوی و همچنین بیمارانی که سابقه خونریزی معده و اثنی عشر دارند استفاده از داروهای ضد التهابی غیر کورتونی خوراکی باید با احتیاط صورت گیرد و ترجیحا از داروهای موضعی و یا جایگزین آنها استفاده شود. تزریقات داخل مفصلی هیالورونات، دولوکستین و مخدرها در مواردی که درمانهای اولیه پاسخ نداده اند مورد استفاده قرار میگیرند. اگرچه مصرف مکمل‌هایی که به عنوان غضروف ساز و افزایش دهنده قد در مبتلایان به آرتروز مفاصل تحت تبلیغات گسترده مورد استفاده قرار میگیرند، اثرات ثابت شده و قطعی ندارد. انواع مختلف این مکمل‌ها در برخی از بیمارانی که دچار آرتروز مفصلی شده اند ممکن است سبب درجاتی از کاهش درد شود، اما اینکه استفاده طولانی مدت مکمل‌ها بتواند از میزان آرتروز و یا پیشرفت آن بکاهد شواهد علمی ثابت شده ای ندارد و حتی برخی از این مکمل‌ها در بیماران مبتلا به دیابت ممکن است سبب افزایش قند خون شود. درحال حاضر استفاده طولانی مدت کندروتین سولفات و گلوکز آمین توصیه نمی‌شود. درمانهای فیزیوتراپی نیز با بهره گیری از سرما، گرما، تحریک الکتریکی و ورزش درمانی می‌توانند اثرات مفیدی در مبتلایان به آرتروز مفاصل داشته باشند. استفاده طولانی مدت از دستگاه‌ها‌ی تحریک الکتریکی (TENS ) در موارد درد مزمن متوسط تا شدید، به ویژه وقتی بیماران به دلایل شخصی و یا بیماریهای همراه امکان اعمال جراحی تعویض مفصل را ندارند میتواند کمک کننده باشد.
درمانهای دستی و مداخلات روانی و اجتماعی از جمله مواردی هستند که بر اساس شرایط بیمار ممکن است در مبتلایان به آرتروز مفید واقع شوند.
در مورد تزریقات داخل مفصلی به خصوص زانو شرح دهید .آیا اثرات این داروها دائمی‌هستند؟
شایعترین تزریقاتی که در داخل زانو در حال حاضر انجام میشود شامل تزریق انواع استروئید(کورتون) و ونیز تزریق دوره‌ای Visco supplemenهای حاوی هیالورونیک اسید که به عصاره‌های تاج خروس و یا آمپولهای ژله‌ای معروف شده‌اند میشود. استفاده مناسب از هر دوی این تزریقات میتواند اثرات مفید ولی موقتی در تسکین درد و بهبود عملکرد بیماران داشته باشد و این درمان باعث میشود که در فرصت چند ماهی که از شدت درد کاسته میشود امکان انجام ورزش و کاهش وزن و اثرات دراز مدت ناشی از آنها فراهم شود. اما تزریقات مکرر کورتون درون مفصلی بخصوص در فواصل کوتاه و به ویژه درمبتلایان به استئوپروز (پوکی استخوان) توصیه نمی‌شود. در کل به ویژه در مواردی که همراه با آرتروز التهاب مقاوم به درمانهای فیزیکی و خوراکی وجود داشته باشد، ممکن است تزریقات کورتون مفید واقع شود. در این خصوص ترجیح این است که در هر مفصل در هر سال بیش از سه تزریق انجام نشود.اگر چه استفاده ازمحصولات مختلف هیالورونیک به دلیل نداشتن برخی از عوارض جانبی کورتون‌های داخل مفصلی رو به افزایش است و ممکن است تاثیر آنها طولانی مدت‌تر باشد اما این داروها نیز اثر قطعی و ثابت شده‌ای در غضروف‌سازی و بهبود دائمی مفاصل آرتروزی ندارند و بیشتر جنبه روغن کاری مفاصل و بهبود حرکت در آنها را دارند .
آیا جایگاه داروهای گیاهی در درمان آرتروز مشخص است؟
بعضی از گیاهان دارویی دارای اثرات نسبی مفیدی هستند که از آن جمله می‌توان به گیاه پنجه شیطان(که قرصهای آن به تلتونال معروفند) اشاره کرد ولی برخی از قبیل زنجبیل تاثیرات قطعی ثابت شده ای ندارند . هر چند توصیه‌هایی در مورد سودمندی سویا، مواد غذایی سرشار از امگا 3 و حتی ادویه جات در مبتلایان به آرتروز شده است در کل توصیه میشود مصرف این مواد نیز تحت نظر پزشک صورت گیرد تا با انتخاب درست آنها از عوارض جانبی احتمالی جلوگیری شود.
آیا طب سوزنی و چشمه‌های آب گرم در درمان آرتروز مفید است؟
بر اساس تحقیقات علمی کاربرد طب سوزنی و استفاده از چشمه‌های آب گرم در درمان آرتروز زانو موثر میباشند و سبب کاهش درد و بهبود حرکات مفصل می‌شوند.
آیا آرتروز لزوما یک بیماری پیشرونده محسوب میشود؟ چه کنیم تا از ایجاد و یا تشدید آرتروز جلوگیری کنیم؟
پیشرفت این بیماری وابسته به عللی است که در ابتدا ذکر کردیم. به طور مثال در فردی که مبتلا به آرتروز خفیف است چنانچه در طی زمان دچار افزایش وزن شود و به دلیل کم تحرکی دچار ضعف عضلات شود آرتروز قطعا پیشرفت خواهد کرد.
اصلاح الگوی زندگی شامل تغذیه مناسب و پیشگیری از اضافه وزن، رعایت وضعیت‌های صحیح بدن در فعالیتهای روزمره از جمله خودداری از دو زانو و چهار زانو نشستن، استفاده از توالت فرنگی، محدود کردن دفعات بالا و به ویژه پایین آمدن از پله، غذا خوردن پشت میز به جای نشستن در کنار سفره از جمله دستورات ساده و قابل اجرایی است که میتواند ازپیشرفت و شدت آرتروز بکاهد. همچنین علاوه بر این انجام ورزشهای مناسب میتواند در به تاخیر انداختن بروز این بیماری کمک کننده باشد. نکته مهم اینکه کاهش 5 کیلوگرم از وزن ممکن است تا حدود پنجاه درصد از فشار بر روی مفاصل زانو را کم کند.
ادرس مطب:مازندران _ تنکابن _ میدان شهید شیرودی _ جنب اداره ی آموزش و پرورش _ ساختمان پارس _ طبقه ی دوم _ واحد ۱۸
